‘We willen laten zien hoe bijzonder ons vestingerfgoed is’

In 2022 herdenken we twee historische gebeurtenissen: de ‘geboorte van Nederland’ in 1572 en de aanval van de Franse koning Lodewijk XIV op Nederland in 1672. Beide gebeurtenissen zijn nauw verbonden met de Gorcumse vestinggeschiedenis. De Werkgroep Vesting Gorinchem zet zich in voor het behoud van ons unieke vestingerfgoed, vertelt werkgroeplid Hugo Ouwerkerk.

MARTELAREN VAN GORCUM
Dankzij de Martelaren van Gorcum is de naam van onze stad voor altijd verbonden met de gebeurtenissen van 1572. In dat jaar veroverden de Watergeuzen – in naam van de prins van Oranje – de ene na de andere Nederlandse stad op de katholieke Spanjaarden. Na de inname van Gorinchem namen ze in onze stad een aantal geestelijken gevangen. Die werden naar Den Briel gebracht en daar vermoord. ‘De martelaren zijn heilig verklaard en worden overal ter wereld vereerd’, vertelt Hugo Ouwerkerk van de Werkgroep Vesting Gorinchem. ‘Logisch dat we daar in Gorinchem ook aandacht aan besteden. Toch vind ik dat we de bredere historische betekenis van dat jaartal niet uit het oog moeten verliezen: de opstand tegen de Spanjaarden leidde tot de Eerste Vrije Statenvergadering. Dat was de geboorte van ons moderne staatsbestel, en daarmee de geboorte van Nederland.’

OUDE HOLLANDSE WATERLINIE
In 1672 nam Gorinchem weer een belangrijke plek in de vaderlandse geschiedenis in. De Franse koning Lodewijk XIV viel toen met een leger van 100.000 man ons land binnen. Het was de eerste keer dat de Hollandse Waterlinie in werking werd gesteld. Van Muiden tot in Brabant werden dijken doorgestoken, waardoor een enorme watervlakte ontstond. Die was te diep om doorheen te waden, maar niet diep genoeg om te bevaren. Rond Gorinchem was de strook water wel tien kilometer breed. ‘We waren onbereikbaar voor de Fransen. Juist vanwege die veilige ligging was Gorinchem belangrijk. Veldmaarschalk Wirtz organiseerde vanuit onze stad de verdediging van een groot deel van de Waterlinie. Dankzij het water kon het Nederlandse leger van 10.000 man de Fransen weerstaan en bleef Nederland vrij.’

LESSEN VOOR VANDAAG
De Werkgroep Vesting zet zich in voor het behoud van het Gorcumse vestingerfgoed. Daarmee wil het de gebeurtenissen van onder meer 1572 en 1672 levend houden. Dat is belangrijk, vindt Ouwerkerk: ‘Onze vestingwerken zijn de zichtbare sporen van ons gevecht voor de vrijheid. In 1672 was Nederland een beetje ingedut. Het was de Gouden Eeuw, we waren rijk en welvarend. Mensen dachten dat er vast geen oorlog meer zou komen. De Gorcumse vestingwal was ingezakt, de Oostgracht was dichtgeslibd. Toen de Fransen aanvielen, hadden we de verdediging maar net op tijd op orde. Ik zie een parallel met het heden. Ook nu zijn we verbijsterd dat er op Europees grondgebied een oorlog uitbreekt. Het bewijst maar weer dat vrijheid absoluut niet vanzelfsprekend is.’

UNIEK VERHAAL
Het Gorcumse vestingerfgoed heeft dus een uniek verhaal te vertellen. Daar mogen we zuinig op zijn, vindt Ouwerkerk. ‘Onze vesting is aangewezen als UNESCO werelderfgoed en we zijn verkozen totmooiste vestingstad van Nederland. Mensen komen op Gorinchem af om onze vestingwerken te bewonderen. Ik heb soms het idee dat we niet beseffen hoe uniek dat is. Met de Werkgroep Vesting hopen we mensen bewuster te maken van de bewogen geschiedenis van onze vestingstad. We adviseren de gemeente bijvoorbeeld over het onderhoud en de renovatie van vestingwerken. Daarnaast doen we onderzoek en geven we het publiek op allerlei manieren informatie over de vesting.’

VESTINGWERKEN EN VESTINGRAMPEN
In dit herdenkingsjaar besteden verschillende partijen in Gorinchem aandacht aan de gebeurtenissen van 1572 en 1672. De Werkgroep Vesting richt deze zomer de expositie Vestingwerken en Vestingrampen in de kruitmagazijnen en molen De Hoop in. ‘Die expositie gaat over de hele vestinggeschiedenis, met speciale aandacht voor de herdenkingsjaren. Er komt onder meer een grote overzichtskaart van de vesting in de Oude Hollandse Waterlinie, waarop bezoekers per locatie extra informatie krijgen over de historische betekenis van die plek. Zo zien mensen van binnen en buiten de stad hoe bijzonder ons vestingerfgoed is.’